Słowo samuraj oznacza „pełniący służbę”. Swój kodeks honorowy nazywali bushido, co oznacza „droga wojownika” (od słowa bushi – „wojownik”). Samuraje uważali, że są winni swym panom bezwzględne posłuszeństwo – stawiali je wyżej niż przyjaźń, a nawet więzy rodzinne. Samuraj musiał być zawsze czujny.  W każdej chwili mógł ruszyć do walki na rozkaz swego pana, za którego gotów był oddać życie. Rzucał się w najgorętszy wir walki, pragnąc w ten sposób zdobyć sławę. Nie wycofywał się, dopóki nie dostał takiego polecenia i nigdy nie mógł dopuścić do tego, by wzięto go do niewoli. 

  Samuraje honor cenili ponad wszystko, gotowi byli raczej oddać życie niż poddać się na polu walki. Kiedy samuraj czuł, że zachował się niegodnie, popełniał rytualne samobójstwo - seppuku, rozcinając sobie brzuch. Miecze do popełniania seppuku były przepięknie zdobione: rękojeść często pokrywano rybią łuską, zaś futerał zdobił lakier, szlachetne kamienie i cenne kruszce. Po rozcięciu sobie brzucha przez samuraja jego przyjaciel błyskawicznym ruchem specjalnie zaostrzonego miecza (najczęściej była to katana) ścinał mu głowę. Samuraj popełniał też samobójstwo, gdy istniała obawa, że dostanie się do niewoli lub gdy polecenie wydane mu przez pana kłóciło się z jego sumieniem.

  Od prawdziwego samuraja wymagano doskonałości w sprawach honoru, zarówno na polu walki, jak i w życiu codziennym. Samuraj musiał umieć pisać, rozumieć poezję i znać tradycyjne tańce. Wszystkich samurajów uczono łucznictwa oraz walki na miecze. Posiadali tez umiejętność prowadzenia walki wręcz.

  Samuraje stanowili również elitę kulturalną. Wiedza ich była wszechstronna i bardzo rozwinięta. Od dziecka kształceni byli w kierunku poznania busido. Uczono ich między innymi czytania, pisania, sztuki kaligrafii, literatury, muzyki, retoryki, taktyki, prawa, medycyny i matematyki. Wykładano im także poezję japońską i chińską – między innymi dlatego, by samuraj przed popełnieniem rytualnego samobójstwa mógł napisać pożegnalny wiersz (haiku).